Nhắc đến mảnh đất Thanh Hóa, người ta nhớ ngay đến cái nôi của những anh hùng dân tộc, những câu chuyện lịch sử oai hùng với những chiến công hiển hách. Trước những thăng trầm của lịch sử, trải qua bao cuộc chiến tranh, cho đến ngày nay nhiều di tích vẫn trường tồn với thời gian. Nổi bật trong số đó là Thành Nhà Hồ với vẻ đẹp cổ kính, rêu phong, là chứng tích cho một giai đoạn lịch sử quan trọng của dân tộc Việt Nam.
Thành Nhà Hồ được coi là một tòa thành kiên cố với kiến trúc bằng đá quy mô lớn độc đáo hiếm có ở Việt Nam, có giá trị và độc đáo nhất, duy nhất còn lại ở Đông Nam Á và là một trong số rất ít. các thành lũy bằng đá còn lại trên thế giới.
Thành được xây dựng trong thời gian ngắn, chỉ khoảng 3 tháng (từ tháng 1 đến tháng 3 năm 1397) và cho đến nay, dù đã tồn tại hơn 6 thế kỷ nhưng một số đoạn của tòa thành này vẫn còn tương đối nguyên vẹn. .
Việc chọn đất Thanh Hóa để đóng đô có lẽ đã được nhiều người cân nhắc, nhưng chắc chắn nó nằm trong tầm nhìn chiến lược của Hồ Quý Ly để bảo vệ đất nước trước ý đồ xâm lược của quân Minh lúc bấy giờ.
Thành Nhà Hồ tọa lạc trên một vùng đất bằng phẳng, được che chắn tự nhiên bởi dãy núi trập trùng phía Bắc, hai con sông Mã và sông Bưởi bao quanh hai mặt Đông Tây. Thành nằm cạnh thượng đường ở phía Tây Thanh Hóa. Địa thế này tránh được thế trống trải khó phòng thủ, thuận lợi cho việc giao thông thủy bộ qua lại, ra Bắc, vào Nam.
Cổng Nam Thành Nhà Hồ
Năm 1400, với sự đăng quang của Hồ Quý Ly, lập ra nhà Hồ, thành nhà Hồ trở thành quốc đô, nước Đại Việt đổi tên là Đại Ngu. Tuy nhiên, đến năm 1407, do không chống được quân Minh xâm lược, Thành nhà Hồ thất thủ, cha con Hồ Quý Ly và Hồ Hán Thương cùng triều đình Đại Ngu bị quân Minh bắt. Từ đó, Thành Nhà Hồ không còn làm kinh đô nữa.
Truyền thuyết xây Thành Nhà Hồ
Người xưa đã xây dựng một tòa thành kiên cố và nguy nga như Thành Nhà Hồ như thế nào? Câu hỏi đó cho đến nay vẫn chưa ai có thể trả lời chính xác. Nhưng có thể thấy một điều, để xây dựng được một kinh đô như Thành Nhà Hồ, những ngày đó người ta đã phải sử dụng một lượng vật liệu xây dựng khổng lồ.
Nhiều chuyên gia nghiên cứu nghiêng về nhận định, đá thô sau khi khai thác trên núi chỉ tiến hành sơ chế, chuyển ngay đến các bãi đá trong thành phố rồi mới tiếp tục chế biến. Hiện nay, cả trong và ngoài tường đá được xếp thành từng cụm khá dày, do phải đẽo gọt các phiến đá hình thang tạo thành vòm cuốn.
Các bức tường thành vẫn ổn định trong hơn 620 năm
Điều đáng kinh ngạc là cách các nghệ nhân và công nhân đã tách những phiến đá khổng lồ nặng vài chục tấn ra khỏi núi. Đó là 600 năm trước, chắc chắn không có mìn. Thuốc nổ cực kỳ hiếm, chỉ đủ làm đạn Pháo, nổ ở đâu?
Một số nhà nghiên cứu đã xác nhận rằng tất cả đá để xây dựng thành đều được khai thác bằng phương pháp thủ công. Nếu bạn sử dụng chất nổ dù ít đến đâu, đá cũng sẽ bị nứt. Việc khai thác đá để xây dựng thành trì cho đến ngày nay vẫn còn là một bí ẩn.
Điều bí ẩn nhất là lâu đài, “trơ cùng tuổi” trong hơn 600 năm và vẫn đứng vững. Những khối đá nặng hàng chục tấn được xếp chồng lên nhau, không cần vữa mà vẫn khít. Đá từ đâu ra và người xưa xếp chồng lên nhau để làm tường như thế nào?
Theo ông Nguyễn Bá Linh – Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ cho biết: “Ngày nay, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy một mỏ đá dưới chân núi An Tôn (thôn Phù Lưu, xã Vĩnh Yên, huyện Vĩnh Lộc), cách Thành nhà Hồ khoảng 3km. Và một điểm khai thác đá cổ khác nằm dưới chân núi An Tôn. núi.được phát hiện trên dãy núi Xuân Đài thuộc xã Vĩnh Ninh, huyện Vĩnh Lộc (nay là xã Ninh Khang), cách Thành Nhà Hồ khoảng 5 km về phía Nam.
Nơi đây có nhiều tảng đá có vết đục, nhiều mảnh đá vụn văng ra tạo thành lớp dày. Câu hỏi cần đặt ra là, những viên đá này được di chuyển như thế nào để xây dựng thành phố? Có ý kiến cho rằng, người xưa chở đá đi quanh một đoạn sông Mã, chở đá bằng bè.
Tuy nhiên, con đường từ bờ sông vào thành có thể phải dùng sức voi, vì thời bấy giờ có rất nhiều voi, vừa dùng làm sức kéo, vừa tham gia các trận đánh. Cũng có thể sử dụng hệ thống con lăn bằng gỗ, nhưng đến nay không còn dấu vết? Cũng có một tảng đá chồng lên nhau, có 11 hàng đá xếp chồng lên nhau tạo nên cổng nam.
Có giả thiết cho rằng chắc hẳn họ đã dùng đất nghiêng để lăn từng tảng đá xếp chồng lên nhau, rồi phá bỏ các ụ đất chỉ để lại những bức tường như kinh nghiệm ở nhiều nơi trên thế giới thời cổ đại. Dù sao thì đó cũng chỉ là một giả định. Thực tế trên phản ánh một điều chắc chắn rằng, người xưa rất khéo léo và khá thông minh trong thời kỳ chưa có máy móc hiện đại. Nhưng kỳ tích này diễn ra chỉ trong vài tháng, phải huy động rất nhiều người.
Giải mã những bí ẩn của Thành nhà Hồ
Thành nhà Hồ gồm 3 phần là La thành, Hào thành và Hoàng thành. Trong số đó, công trình đồ sộ và còn nguyên vẹn nhất cho đến ngày nay là Hoàng thành. Toàn bộ tường ngoài của tường thành và bốn cổng chính được xây bằng những phiến đá vôi xanh, được đục đẽo tinh xảo, vuông vắn, xếp chồng khít lên nhau.
Tường thành được ghép từ những khối đá lớn, có phiến dài hơn 6 m, ước tính nặng 20 tấn. Tổng khối lượng đá được sử dụng để xây dựng khoảng 20.000 m3 và gần 100.000 m3 đất được đào đắp công phu.
Các nhà nghiên cứu lịch sử đánh giá, kiến trúc của Thành nhà Hồ rất khoa học, với những phiến đá được đục đẽo vuông vắn, sắp xếp tỉ mỉ theo hình quả bưởi để tránh những chấn động lớn như động đất. Không có bất kỳ chất kết dính nào giữa các phiến đá, nhưng tòa thành đã đứng vững hơn 600 năm bất chấp tác động của động đất và bom đạn tàn phá.
Câu trả lời phần nào được hé lộ khi người ta tìm thấy hàng trăm phiến đá lớn (cỡ quả bóng đá) và nhỏ (cỡ quả bóng mây) trong nhiều cuộc khai quật khảo cổ học. Việc phát hiện ra những viên bi này giúp củng cố giả thuyết rằng những người công nhân ngày xưa đã sử dụng chúng như những con lăn để tời đá từ khu vực khai thác (cách xa địa điểm xây thành hàng chục km). Kết hợp với tời và đào đắp, người ta đã nâng các phiến đá lên để xây thành.
Đá bi phát hiện
Theo truyền khẩu của nhân dân quanh vùng, trong vòng mấy năm, thành xây gần hết, chỉ còn lại 4 cửa thành, xây gần xong rồi sập … nhà vua vô cùng lo lắng, phải ban thưởng. cho người cho. tiếp theo. Có người đã đề xuất rằng: Phải lấp cát bên trong làm lõi để xếp đá làm thành vòm, sau đó lấy đất cát ra.
Về phần móng của bức tường, các nhà khoa học phát hiện ra rằng phần móng cũng được gia cố bằng một lớp đất sét màu xanh xám và khá đều. Tiếp đến là lớp sỏi, đá dăm (kích thước 1,2×5 cm) và lớp đất sét vàng. Tổng cộng, riêng phần móng tường có 7 lớp gia cố bằng cuội và lớp gia cố bằng đất sét đỏ (dày 1,7-1,8 m).
PGS. GS.TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam cho biết, trong 2 năm 2019 – 2021, các nhà khoa học đã tiến hành 6 hố khai quật với tổng diện tích 25.000 m2. Đây là cuộc khai quật lớn nhất trong lịch sử khảo cổ học Việt Nam về tổng diện tích trong một lần khai quật.
“Nét độc đáo làm nên giá trị toàn cầu của Di sản Thành Nhà Hồ là Hoàng thành bằng đá nguy nga được xây dựng bằng kỹ thuật xây dựng bằng đá lớn với những khối đá nặng từ trên 10 tấn đến 26 tấn, được gia công nhẵn mịn, đường vân ngoằn ngoèo, xếp chồng lên nhau với trình độ cao. ở Việt Nam, Đông Nam Á và Đông Á, trước và sau Thành nhà Hồ, không có Hoàng thành nào. “
Thành Nhà Hồ nguy nga được tạo nên bởi khối óc sáng tạo của các nhà thiết kế và bàn tay tài hoa của những người thợ thời bấy giờ. Nửa thế kỷ trước, L.Bezacier, một kiến trúc sư người Pháp đã viết: “Tòa thành này là một ví dụ độc đáo về việc sử dụng những khối đá vôi khổng lồ đã được cắt và lắp ráp để hoàn thiện ”. và “… Việc sử dụng đá để xây dựng một công trình hoành tráng như Thành Nhà Hồ là một bước đột phá“ vô tiền khoáng hậu ”trong lịch sử kiến trúc Việt Nam.
Với kết quả khai quật được, các nhà khoa học nhận định quy mô cấu trúc tường thành của khu di sản thế giới này vô cùng phức tạp và kiên cố, phần nào làm rõ cách thức xây dựng thành cổ. Và góp phần lý giải vì sao sau hơn 620 năm tồn tại, tòa thành vẫn sừng sững trước sự tàn phá của thiên nhiên và chiến tranh.
